Zajezdnia przy ulicy Gajowej

Typ:	nieczynna tramwajowa
Rok budowy:	1880
Powierzchnia:	ok. 3 ha
Ilość budynków:	7
Ilość torów przelotowych:	12
Ilość torów ślepych:	6
Wydział:	dawny S2

Zajezdnia przy ul. Gajowej była najstarszą czynną zajezdnią w Polsce i zarazem zabytkiem architektury przemysłowej. Historia zajezdni tramwajowej rozpoczęła się 1 października 1880 roku. Wówczas, na  kanwie przemian dokonujących się w Poznaniu uruchomiono pierwsze tramwaje konne. Ich bazą stała się Gajowa, ówcześnie zwana ul. Maryi. Powstała ona na terenie dawnego dworca kolei stargardzko-poznańskiej, który znajdował się swojego czasu na Jeżycach - wtedy jeszcze poza granicami miasta. Teren po tym dworcu wykupiło we wrześniu 1880 roku Poznańskie Towarzystwo Kolei Konnej (niem. Posener Pferde-Eisenbahn-Gesellschaft), które wygospodarowało wozownię na 20 wagonów i stajnie na 80 koni. Powstała również kuźnia z podkowalnią oraz budynek inspektora zakładowego. By połączyć zajezdnię z istniejącymi trasami tramwajowymi zbudowano drogę dojazdową do Kaponiery, która przez dłuższy czas spełniała jedynie rolę gospodarczą.

W latach 90-tych XIX wieku, gdy zelektryfikowano poznańskie tramwaje, wybudowano halę dla wozów i mniejszą dla doczep a także warsztaty, w których dokonywano niezbędnych napraw wozów. W 1904 roku wybudowano budynek dyrekcji, który pełnił tę funkcję aż do roku 1961, gdy wybudowano nowy biurowiec dla MPK przy ul. Głogowskiej. Później dobudowano trzecią halę a w 1913 roku połączono wszystkie hale w jedną. W latach 30-tych do hal prowadziło 10 wjazdów, z czego jeden z nich był przeznaczony dla 3 torów, a po kolejnej przebudowie ten sam wjazd był przeznaczony już dla 5 torów. Oprócz tramwajów, od 1925 roku stacjonowały tu także autobusy, a od 1930 roku także pierwsze trolejbusy.

Z czasem zaczęło brakować miejsca w zajezdni, więc jako pierwsze wyprowadziły się trolejbusy, a kilka lat później autobusy. Tereny opuszczone te wykorzystano dla taboru technicznego. Znalazły tu miejsce tramwaje gospodarcze, pamiętające jeszcze okres przed I wojną światową. Było tu także zaplecze dla taksówek MPK, których również było sporo.

W latach 70-tych przebudowano wjazdy do ZNT aby nowocześniejszy tabor mógł bez problemu wjechać do hal. Warsztaty ZNT budowały także własne konstrukcje - powstały tu od podstaw słynne P1D czyli dwa pokoje z  kuchnią, czy też dwa trolejbusy z osprzętem tramwajowym. W latach 80-tych XX wieku zajezdnia ta skurczyła się do czterech torów, a pozostałe zostały przekazane warsztatom naprawy tramwajów. Pojawił się też pomysł, aby zlikwidować zajezdnię.

Od 1991 roku zajezdnia, oprócz kasowanych później "enek", wzbogaciła się o wagony z Amsterdamu (1G, 2G - skasowane, ale również 3G, które stacjonowały do ostatniego dnia), a od 1996 roku także wagonami z  Niemiec - GT8 (wagony te stacjonowały do ostatniego dnia). Zajezdnia ta miała zostać unowocześniona i stać się główną zajezdnią PST (Poznańskiego Szybkiego Tramwaju) ze względu na bliską odległość od tej trasy, jednak pomysł ten upadł, ponieważ nie dało się przystosować obecnych hal do obsługi wagonów niskopodłogowych.

Na terenie przy ul. Gajowej oprócz hali zajezdni znajdowały się również warsztaty Modertransu, firmy która zajmuje się modernizacją pojazdów szynowych (powstała z połączenia się ZNT i ZNA Biskupice i  przejęła tabor od MPK - zajmuje się naprawami głównymi tramwajów oraz autobusów, a w niedalekiej przyszłości także ich produkcją).

To pytanie zadaje sobie każdy miłośnik komunikacji tramwajowej. Było wiele wersji dotyczące terenu zajezdni, między innymi:

• najważniejsza i zdaniem większości najlepsza koncepcja to utworzenie w zabytkowej zajezdni Muzeum Komunikacji Miejskiej oraz przeniesienie z Kaponiery Muzeum Motoryzacji,
• utworzenie ogrodu jeżyckiego z oczkiem wodnym,
• przekształcenie zajezdni na apartamenty,
• utworzenie centrum rekreacyjno - sportowe,
• i ostatnie (najbardziej bulwersujące) budowa galerii handlowej.

Przetarg wygrała portugalska firma REF Eastern Opportunities Sp. z o.o. Kupiła tereny zajezdni za 91 mln zł (-11 mln bonifikaty za zabytki). Zgodnie z koncepcją, inwestor chciał postawić na terenie zajezdni kompleks budynków mieszkalnych i biurowych, pomiędzy budynkami ma się znaleźć ogólnodostępny, niewielki park, a także mały staw lub fontanna. Natomiast hala zajezdni miała zostać przerobiona na muzeum techniki z ewentualnymi funkcjami handlowymi. Późniejsze plany zakładały utworzenie targu, z możliwością przejazdu przez zabytkową halę tramwaju, ale dopiero w ostatnim etapie zagospodarowania terenu (do 2018 roku).
W III kwartalne 2015 roku rozpoczął się pierwszy etap budowy budynków mieszkalnych od ul. Kraszewskiego. Inwestor przedstawił również plany dotyczące zabytkowej hali zajezdni. Zrezygnował on z targu na  rzecz utworzenia przestrzeni dla wydarzeń artystycznych i kulturalnych oraz kawiarni i restauracji.

W związku ze sprzedażą terenu i nie podpisaniem nowej umowy dzierżawy, do końca 2010 roku MPK musiało opuścić zajeznię. Dnia 28 grudnia 2010 roku ostatni raz na linie wyjechały z zajezdni tramwaje. Od tamtego dnia, do czasu wybudowania zajezdni na Franowie, tramwaje z wydziału S2 musiały nocować na ulicach miasta (głównie na ul. Przełajowej).

Obecnie na terenie zajezni przy ul. Gajowej pozostały tylko 3 budynki: zabytkowa hala, budynek administracji oraz budynek mieszkalny. Reszta obiektów została wyburzona.